Παρασκευή 15 Μαΐου 2015

Οι Μάντεις των Ομηρικών Επών



Ο Κάλχας (δεξιά) επιβλέπει τη θυσία τη ςΙφιγένειας
(Τοιχογραφία σε περιστύλιο τηςΠομπηίας.)

ΚΑΛΧΑΣ
Στην ελληνική μυθολογία ο Κάλχας (γεν. τοῠ Κάλχαντος), ήταν μάντηςπροφήτης από τις Μυκήνες ή και από τα Μέγαρα, που ανήκε στο γένος των Αμυθαονιδών. Ο Κάλχας ήταν ο κορυφαίος της εποχής του στην ερμηνεία των οιωνών. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ήταν ότι γνώριζε εξίσου καλά τα πράγματα του παρελθόντος, του παρόντος, και του μέλλοντος.
Η προφητική του αυτή δύναμη ήταν δώρο από τον Απόλλωνα, του οποίου ήταν απόγονος ως γιος τουΘέστορα, κατοίκου των Μεγάρων, (εξ ου αποκαλείτο και Κάλχας ο Θεστορίδης).
Το όνομα Κάλχας είναι ελληνικής προέλευσης, οι πιο πιθανές ελληνικές ετυμολογίες θα μπορούσαν να είναι από την κάλχη (πορφυρή βαφή), δηλαδή "ο πορφυρός, ο πένθιμος", είτε από μια μετάθεση του 'χ' με το 'κ' στο Χάλκας -> Κάλχας, δηλαδή "ο χάλκινος άνδρας"
Ο Κάλχας είναι γνωστός ως ο βασικός μάντης της εκστρατείας των Αχαιών στην Τροία και τον Τρωικό Πόλεμο. Τα κυριότερα θέματα της προπαρασκευής και της διεξαγωγής του πολέμου συνδέονται με προφητείες του Κάλχα. Χαρακτηριστικά αναφέρονται:
  • η πρόβλεψη της δεκαετούς διάρκειας της εκστρατείας.
  • η δημόσια αποκάλυψη ότι η καθήλωση των πλοίων των Αχαιών λόγω άπνοιας οφειλόταν σε σφάλμα του Αγαμέμνωνα που κυνηγώντας στην Αυλίδα φόνευσε το ιερό ελάφι της θεάς Άρτεμης.
  • ο χρησμός για το απαραίτητο της παρουσίας και συμμετοχής του Αχιλλέα για την άλωση της Τροίας.
  • η ανάγκη εξαγνισμού του Αγαμέμνωνα με πρόσκληση της Ιφιγένειας στην Αυλίδα και παρουσία όλων των Βασιλέων και στρατευμάτων να την αφιερώσει ιέρεια στη θεά.
  • η εξήγηση για τα αίτια του λοιμού στο στρατόπεδο των Αχαιών στη Τροία που ήταν η εξύβριση του Χρύση, ιερέα του Απόλλωνα, εκ μέρους του Αγαμέμνωνα.
  • η αναγκαιότητα της δόλιας εκπόρθησης της Τροίας, επί της οποίας ο πολυμήχανος Οδυσσέας κατασκεύασε τον Δούρειο Ίππο, κ.ά.
Μετά την άλωση της Τροίας ο Κάλχας είπε στους αρχηγούς των Ελλήνων ότι τους περίμεναν περιπέτειες, τόσο στη θάλασσα όσο και στον τόπο της επιστροφής του καθένα. Η αιτία ήταν ότι η θεά Αθηνά ήταν οργισμένη με την αχαριστία όλων, καθώς αδίκησαν τον Αίαντα τον Τελαμώνιο, τον προστατευόμενο ήρωά της. Για τον λόγο αυτό ο Κάλχας δεν θέλησε να αναχωρήσει με κάποιον από αυτούς, αλλά με τη συντροφιά μόνο ενός άλλου μάντη, του Αμφιλόχου (γιου του Αμφιάραου), και τριών άλλων ηρώων: του Λεοντέα, του Ποδαλείριου και του Πολυποίτη.

Ο Τειρεσίας εμφανίζεται στον Οδυσσέα.
ΤΕΙΡΕΣΙΑΣ

Στην ελληνική μυθολογία ο Τειρεσίας ήταν περίφημος ανά το πανελλήνιο Θηβαίος μάντης, γιος τουΕυήρους και της Χαρικλούς.
Ο τυφλός Τειρεσίας, ο πιο φημισμένος μάντης της εποχής στην Ελλάδα, ήταν εκείνος που ζήτησε ακρόαση από τον Οιδίποδα.
Λέγεται ότι ο Τειρεσίας τυφλώθηκε από τη Αθηνά, επειδή την είδε τυχαία γυμνή την ώρα που λουζόταν, μετά όμως συγκινήθηκε τόσο από τις ικεσίες της μητέρας του Τειρεσία, ώστε απέσπασε από την αιγίδα της το φίδι Εριχθόνιο και το πρόσταξε: "Καθάρισε τα αφτιά του Τειρεσία με τη γλώσσα σου για να καταλαβαίνει τη λαλιά των προφητικών πουλιών".
Μια άλλη εκδοχή, αναφέρει ότι, ο Τειρεσίας σε ένα περίπατό του στο όρος Κυλλήνη παρακολούθησε δύο φίδια που ζευγάρωναν. Όταν τα φίδια του επιτέθηκαν εκείνος τα χτύπησε με το ραβδί του σκοτώνοντας το θηλυκό. Τότε μεταμορφώθηκε ο ίδιος σε γυναίκα και έγινε ξακουστή εταίρα. Επτά χρόνια αργότερα όμως, στο ίδιο μέρος, είδε πάλι δυο φίδια που ζευγάρωναν και επειδή αυτή τη φορά σκότωσε το αρσενικό, ξανάγινε άνδρας.
Άλλοι πάλι υποστηρίζουν ότι όταν η Αφροδίτη και οι τρεις Χάριτες - η Πασιθέα, η Καλή και η Ευφροσύνη - διαφώνησαν για το ποια από όλες ήταν η πιο όμορφη, ο Τειρεσίας τον μεταμόρφωσε σε γριά. Η Καλή όμως τον πήγε στην Κρήτη όπου του χάρισε υπέροχους βοστρύχους. Μετά από μερικές ημέρες, η Ήρα άρχισε να κατηγορεί τον Δία για τις πολυάριθμες απιστίες του. Εκείνος απολογήθηκε λέγοντας ότι έτσι κι αλλιώς όταν πλαγιάζει μαζί της, αυτή απολαμβάνει περισσότερο.
  • Οι γυναίκες βεβαίως απολαμβάνουν πολύ περισσότερο στην ερωτική πράξη από τους άντρες, υποστήριξε.
  • Κουταμάρες! φώναξε η Ήρα, ξέρεις πολύ καλά ότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Κλήθηκε λοιπόν ο Τειρεσίας, να λύσει τη διαφωνία που είχαν ο Δίας με τη σύζυγό του, την Ήρα, αφού οι δύο θεοί γνώριζαν ότι είχε υπάρξει διαδοχικά και άνδρας και γυναίκα. Το ερώτημα που του έθεσαν ήταν: «Ποιος ηδονίζεται περισσότερο κατά την ερωτική πράξη σεξ, ο άνδρας ή η γυναίκα;»
Τότε, ο Τειρεσίας απάντησε αδίστακτα: «Αν διαιρούσαμε την ηδονή σε μέρη δέκα, ένα θα έπαιρνε ο άντρας και εννιά η γυναίκα".
Η Ήρα θύμωσε τόσο πολύ με το σαρκαστικό χαμόγελο του Δία, ώστε τύφλωσε τον Τειρεσία (αυτό τουλάχιστον ισχυρίζεται για να δικαιολογήσει την τύφλωσή του η ψευδοησιόδειος Μελαμποδία). Ο Δίας τότε, για να τον αποζημιώσει, του έδωσε το χάρισμα της μαντικής και διάρκεια ζωής εφτά γενεών.
Η κυρίως δράση του Τειρεσία τοποθετείται στη Θήβα, όπου υπήρχε οιωνοσκοπείο του, ενώ το μαντείο του βρισκόταν στον γειτονικό Ορχομενό. Ο Τειρεσίας ήταν ο επίσημος σύμβουλος των βασιλέων της Θήβας και διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στον μύθο του Λαΐου και του Οιδίποδα.
Στηριγμένος λοιπόν σε μπαστούνι από ξύλο κρανιάς, που του είχε χαρίσει κάποτε η Αθηνά, εμφανίστηκε ο Τειρεσίας στην αυλή του Οιδίποδα και του αποκάλυψε την απόφαση των θεών: "Ο λοιμός δεν θα σταματήσει παρά μόνον όταν ένας Σπαρτός θυσιαστεί για την πόλη".
Ο θάνατος του Τειρεσία, σε βαθύτατο γήρας, τοποθετείται χρονικά μετά την κατάληψη των Θηβών από τους Επιγόνους. Η «Νέκυια» της Οδύσσειας τον παρουσιάζει να συνεχίζει να ασκεί τη μαντική τέχνη ακόμα και στον Άδη, όπου πήγε να τον συμβουλευθεί ο Οδυσσέας.
Ο τάφος του Τειρεσία υποτίθεται ότι υπήρχε στο Τιλφώσσιον Όρος, κοντά στην Τιλφούσσα πηγή, ενώ στη Θήβα βρισκόταν απλώς ένα κενοτάφιό του.
«Η Κασσάνδρα και η καμμένη Τροία». Πίνακας της Έβελυν ντε Μόργκαν.
ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ

Ο θεός Απόλλων έδωσε στην Κασσάνδρα το χάρισμα της μαντικής και ζήτησε τον έρωτά της ως αντάλλαγμα. Η Κασσάνδρα όμως αρνήθηκε. Τότε ο θεός την εκδικήθηκε δίνοντάς της την κατάρα του να μη δίνει κανένας πίστη στις προφητείες της. Μία άλλη παράδοση ερμηνεύει αλλιώς την απόκτηση του προφητικού χαρίσματος από την Κασσάνδρα: όταν ήταν ακόμα παιδί, οι γονείς της τέλεσαν μια τελετή στον ναό του Θυμβραίου Απόλλωνα έξω από τις πύλες της Τροίας και το βράδυ αποχώρησαν αφήνοντάς τη μαζί με τον αδελφό τηςΈλενο μέσα στον ναό. Την άλλη μέρα πήγαν να πάρουν τα παιδιά και τα βρήκαν να κοιμούνται έχοντας δίπλα τους δύο φίδια που τους έγλειφαν το πρόσωπο. Ο Πρίαμος και η Εκάβη άρχισαν να φωνάζουν και τα φίδια αποτραβήχθηκαν, αλλά είχαν προλάβει, ως όργανα του θεού, να τους δώσουν το χάρισμα της μαντικής. Για την Κασσάνδρα λεγόταν ότι προέλεγε το μέλλον μετά από θεϊκή έμπνευση, όπως η Σίβυλλα και η Πυθία. Από την άλλη, ο Έλενος το έπραττε ερμηνεύοντας τις κινήσεις και τις κραυγές των πουλιών (οιωνοσκοπία).
Η πρώτη από τις συγκεκριμένες προφητείες της Κασσάνδρας που αναφέρονται από τις πηγές ήταν ότι ο Πάρις θα έφερνε καταστροφή στην πόλη, όταν αυτός επέστρεψε για πρώτη φορά στην Τροία, χωρίς να είναι γνωστή η πριγκηπική του ιδιότητα. Αργότερα, όταν έφερε και την Ωραία Ελένη στην πόλη, η Κασσάνδρα είπε πως η απαγωγή αυτή θα προκαλούσε τον αφανισμό της Τροίας, αλλά κανένας δεν την πίστευε. Η Κασσάνδρα ήταν η πρώτη που γνώριζε ότι ο πατέρας της επέστρεφε από τον Αχιλλέα με τη σορό του Έκτορα. Η Κασσάνδρα και ο Λαοκόων προσπάθησαν με κάθε τρόπο να πείσουν τους Τρώες να μη βάλουν μέσα στην πόλη τον Δούρειο Ίππο. Η Κασσάνδρα τους είπε μάλιστα «καθαρά και ξάστερα» ότι το ξύλινο εκείνο άλογο ήταν γεμάτο με οπλισμένους εχθρούς, αλλά και πάλι δεν έγινε πιστευτή.
Μετά την άλωση της Τροίας, η Κασσάνδρα κατέφυγε στον ναό της Αθηνάς. Εκεί έφθασε ο Αίας ο Λοκρός με κακές διαθέσεις. Η Κασσάνδρα αγκάλιασε το άγαλμα της θεάς και ικέτευε έλεος. Ο Αίας την τράβηξε από τα μαλλιά, οπότε το άγαλμα σείσθηκε από τη βάση του. Η Κασσάνδρα βιάστηκε μέσα στο ναό. Οι άλλοι Έλληνες που το είδαν αυτό αγανάκτησαν από τη φοβερή ιεροσυλία, τόσο ώστε είχαν σκοπό να λιθοβολήσουν τον Αίαντα. Τότε ο Αίας βρήκε καταφύγιο στον βωμό της ίδιας θεάς την οποία πριν από λίγο είχε προσβάλει με τη συμπεριφορά του.
Οι κατακτητές μοιράσθηκαν τις γυναίκες των ηττημένων, οπότε η Κασσάνδρα έπεσε στον κλήρο του Αγαμέμνονα, ο οποίος την ερωτεύθηκε σφοδρά. Κάποιος Τρωαδίτης ήρωας, ο Ορθυονέας, την είχε ζητήσει σε γάμο δίνοντας την υπόσχεση στον Πρίαμο ότι θα έδιωχνε τους πολιορκητές από την Τροία, αλλά σκοτώθηκε στη μάχη από τον Ιδομενέα. Είναι πιθανό ότι η Κασσάνδρα απέκτησε δύο γιους με τον Αγαμέμνονα, τον Τηλέδαμο και τον Πέλοπα. Τελικώς η τύχη της ενώθηκε με τη δική του: όταν έφθασαν στις Μυκήνες δολοφονήθηκαν και οι δύο από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο.
ΕΛΕΝΟΣ
Στην ελληνική μυθολογία ο Έλενος ήταν γιος του βασιλιά της Τροίας Πριάμου και της Εκάβης, δίδυμος αδελφός της Κασσάνδρας, ο οποίος είχε, όπως και η αδελφή του, μεγάλη μαντική ικανότητα.
Ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Έλενος, εκτός της μαντικής του ικανότητας, ήταν και γενναίος πολεμιστής. Οι μετά τον Όμηρο επικοί ποιητές αναφέρουν ότι είχε προείπει στους Τρώες, όπως και η Κασσάνδρα, την καταστροφή της πόλης τους. Ο Έλενος απέκτησε το μαντικό χάρισμα μαζί με την Κασσάνδρα σε παιδική ηλικία: οι γονείς του τέλεσαν μια τελετή στον ναό του Θυμβραίου Απόλλωνα έξω από τις πύλες της Τροίας και το βράδι απεχώρησαν αφήνοντάς τον μαζί με την αδελφή του μέσα στον ναό. Την άλλη μέρα πήγαν να πάρουν τα παιδιά και τα βρήκαν να κοιμούνται έχοντας δίπλα τους δύο φίδια που τους έγλυφαν το πρόσωπο. Ο Πρίαμος και η Εκάβη άρχισαν να φωνάζουν και τα φίδια αποτραβήχθηκαν, αλλά είχαν προλάβει, ως όργανα του θεού, να τους δώσουν το χάρισμα της μαντικής. Ο Έλενος, σε αντίθεση με την Κασσάνδρα, προέλεγε το μέλλον ερμηνεύοντας τις κινήσεις και τις κραυγές των πουλιών (οιωνοσκοπία). Επιπλέον, ο Απόλλων δώρισε στον Έλενο ένα τόξο από ελεφαντόδοντο, με το οποίο ο ήρωας πλήγωσε τον Αχιλλέα στο χέρι. Ο Έλενος πήρε μέρος και στους νεκρικούς αγώνες που έγιναν μπροστά στο κενοτάφιο του Πάρι, όταν τον νόμιζαν νεκρό. Είχε προείπει μάλιστα στον Πάρι όταν εκείνος έφευγε για το πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα, οπότε απήγαγε την Ελένη, όλες τις συμφορές που θα ακολουθούσαν. Σε όλο σχεδόν τον Τρωικό Πόλεμο ο Έλενος πολέμησε θαρραλέα κοντά στονΈκτορα, και όταν αυτός σκοτώθηκε, ο Έλενος τον αντικατέστησε επάξια και πληγώθηκε από τον Μενέλαο.
Η στάση του Ελένου άλλαξε και έγινε σχεδόν εχθρική προς την πατρίδα του μετά τον θάνατο και του Πάρι: Ο Έλενος διεκδίκησε και αυτός την Ωραία Ελένη, μαζί με τον Δηίφοβο και τον Ιδομενέα, οπότε όταν την πήρε ο Δηίφοβος, ο Έλενος αποσύρθηκε στο όρος Ίδη και πήρε όρκο να μη ξαναπολεμήσει για την Τροία. Ο μάντης Κάλχας είπε στους Αχαιούς ότι μόνο ο Έλενος μπορούσε να τους πει πώς θα κυρίευαν την Τροία. Τότε ο έξυπνος Οδυσσέας ανέλαβε την υπόθεση και, αφού αιχμαλώτισε τον Έλενο, τον ανάγκασε λίγο με το καλό, λίγο με το άγριο, να του αποκαλύψει αυτά που γνώριζε. Ο Έλενος απεκάλυψε ότι η Τροία θα έπεφτε μετά την εκπλήρωση τριών προϋποθέσεων: 1) Να λάβει μέρος στον πόλεμο ο Νεοπτόλεμος. 2) Οι Αχαιοί να πάρουν στην κατοχή τους τα οστά τουΠέλοπα. 3) Να κλέψουν το θαυματουργό ουρανόσταλτο «Παλλάδιο». Γνωστότερος ωστόσο είναι ένας τέταρτος όρος: έπρεπε να έρθει να πολεμήσει μαζί τους οΦιλοκτήτης, καθώς είχε το τόξο και τα βέλη του Ηρακλή. Στο σημείο αυτό γίνεται λόγος και για τον Δουρειο Ίππο, ότι δηλαδή η ιδέα του ανήκε στον Έλενο και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες.
Η επιστροφή τουΤηλέμαχου  με τον  Θεοκλύμενο
ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ
Μάντης, γιος του Πολυφείδη και δισέγγονος του Μελάμποδα. Γεννήθηκε στο Άργος, αλλά υποχρεώθηκε να καταφύγει στην Πύλο εξαιτίας ενός φόνου συγγενούς του που είχε διαπράξει. Στην Πύλο συνάντησε τον Τηλέμαχο, που τον πήρε μαζί του στην Ιθάκη. Εκεί ο Θεοκλύμενος πληροφόρησε τηνΠηνελόπη ότι ο Οδυσσέας δεν βρισκόταν μακριά. Πραγματικά, ο Οδυσσέας ήταν πάνω στο νησί και περίμενε την κατάλληλη στιγμή για να δράσει, αλλά η Πηνελόπη δεν πίστεψε τον Θεοκλύμενο. Επίσης, ο Θεοκλύμενος προείπε στους μνηστήρες της Πηνελόπης την τύχη που τους επεφύλασσε το μέλλον. Ούτε και εκείνοι τον πίστεψαν τότε και τον κορόιδεψαν, παρότι θα σκοτώνονταν την ίδια εκείνη νύχτα.

ΛΕΙΩΔΗΣ
Στην ελληνική μυθολογία με το όνομα Λειώδης είναι γνωστός ένας από τους μνηστήρες της Πηνελόπης. Ο Λειώδης είχε ως επάγγελμα τη «θυοσκοπία», δηλαδή τη μαντεία από τα εντόσθια των σφαχτών των θυσιών. Στην καταγωγή ήταν Ιθακήσιος, γιος του Οίνoπα. Από τον Όμηρο στην Οδύσσεια (φ 144-174, χ 310-329) ο Λειώδης χαρακτηρίζεται ως σώφρων νέος. Ωστόσο, σκοτώθηκε και αυτός από τον Οδυσσέα. Σε αγγείο εικονίζεται χωρίς επιγραφή να ικετεύει γονατιστός τον Οδυσσέα, σκηνή που περιγράφεται ως εξής στην Οδύσσεια:

«Τότε ο Λειώδης έπεσε στα πόδια του Δυσσέα / κι έτσι με δάκρυα του 'λεγε και τον παρακαλούσε: / - Σπλαγχνίσου με και σώσε με Δυσσέα, σε ξορκίζω. / Γιατί ποτέ δεν πείραξα στο σπίτι σου γυναίκα / με λόγο είτε μ' αταίριαστο φέρσιμο και τους άλλους / μνηστήρες, όσοι τα' καναν, τους έλεγα να πάψουν. / `Ομως αυτοί δεν πείθονταν απ' το κακό ν' απέχουν, / γι' αυτό με θάνατο σκληρό τις αδικίες πληρώνουν. / Των σπλάχνων με είχαν ξηγητή κι αθώος θα πεθάνω, / ώστε κι οι πράξεις οι καλές στερνά δε βρίσκουν χάρη. / Τότε λοξά τον κοίταξε κι έτσι ο Δυσσέας του 'πε: / - Σπλάχνων κι αν ήσουν ξηγητής στους άλλους τους μνηστήρες, / πολλές φορές στο σπίτι μου θα το παρακαλούσες / του ποθητού μου γυρισμού να μη χαράξει η μέρα / κι απ' το γλυκό το ταίρι μου και συ παιδιά να κάμεις. / Μα απ' το σκληρό το θάνατο δε θα γλυτώσεις τώρα.» (χ 310-325, μετάφραση Ζήσιμου Σίδερη) ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Μαντεία και  Μάντεις

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου