Ο Όμηρος ήτο Χίος;
"Χίος έφυς; Ού φημι. Τι δε Σμυρναίος; Απαυδώ.Κύμη, δ' η Κολοφών πατρίς, Όμηρε, σέθεν;
Ουδετέρη. Σαλαμίς δε τις πόλις; Ουδ' από ταύτης,
εξέφυν. Αλλ' αυτός λέξων όπη γέγονας.
Ουκ ερέω. τίνος άρα;"
Πλίνιος ΧΧΧ, 2, 6 Ανθολ. τόμ. ΙΙ, σελ. 716.
[Είπες Χίος; Δε λέγω. Μήπως Σμυρναίος; Αρνούμαι.
Η Κύμη ή η Κολοφών είναι η δική σου πατρίδα, Όμηρε;
Καμία. Μήπως κάποια πόλη Σαλαμίνα; Ούτε αυτή,
είπα. Αλλά ο ίδιος, πες, πού έχεις γεννηθεί.
Δε θα πω. Ποιας άραγε (πόλης);]
Γράφει η ΠΟΠΗ ΧΑΛΚΙΑ-ΣΤΕΦΑΝΟΥ
ΠΟΙΑ άραγε, είναι η πατρίδα του Ομήρου; Είναι μήπως κάποια από τις επτά πόλεις, που ερίζουν ως προς τον γενέθλιο τόπο του μεγάλου Ίωνα ποιητή; Είναι η Αθήνα ή η Κύμη, είναι η Ίος ή η Κολοφών, η Σαλαμίνα ή η Χίος ή η Σμύρνη;
Ο Πρόκλος για τον γενάρχη της ποίησης Όμηρο γράφει: "Όμηρος μεν ουν τίνων γονέων ή ποίας εγένετο πατρίδος ου ράδιον αποφήνασθαι? ούτε γαρ αυτός τι λελάληκεν, αλλ' ούδ' οι περί αυτού ειπόντες συμπεφωνήκασιν". [Ο Όμηρος λοιπόν από ποιους γονείς (γεννήθηκε) ή ποια ήταν η πατρίδα του, δεν είναι εύκολο να αποσαφηνισθεί? γιατί ούτε ο ίδιος κάτι σχετικό έχει ειπεί ούτε όσοι ασχολήθηκαν με αυτόν έχουν μεταξύ τους συμφωνήσει]. Ίσως η Ιστορία σκόπιμα να εφρόντισε να χαθεί μέσα στη λήθη των αιώνων το όνομα της γενέτειράς του και τούτο γιατί, ίσως να ήθελε τον "ποιητήν τούτον κοσμοπολίτην". Και συνεχίζει: "Οι μεν Κολοφώνιον αυτόν ανηγόρευσαν, οι δε Χίον, οι δε Σμυρναίον, οι δ' Ιήτην, άλλοι δε Κυμαίον, και καθόλου πάσα πόλις αντιποιείται ανδρός, όθεν εικότως αν, κοσμοπολίτης λέγοιτο". (Άλλοι μεν Κολοφώνιο τον έλεγαν, άλλοι Χίο, άλλοι Σμυρναίο, άλλοι κάτοικο της Ίου, άλλοι Κυμαίο και καμιά πόλη δεν υπάρχει που να μην διεκδικεί τον άνδρα, έτσι, εύλογο είναι να λέγεται κοσμοπολίτης).
Άλλοι πάλι μελετητές του τον αποκαλούν μυθικό ποιητή, που το πνεύμα του ανθρώπου έπλασε, αφού τα έργα του τη θεία μόνο τελειότητα εγγίζουν, η οποία όμως για τα γήινα, για τα ανθρώπινα δεδομένα, δεν είναι εφικτή. Κι άλλοι επί το ποιητικότερον "Τον Ουρανόν πατρίδα αυτού έλεγον".
Ένα ελληνιστικό επίγραμμα γράφει να μην ψάχνουμε για το γένος και την καταγωγή του Ομήρου και ας καυχώνται όσες πολιτείες επιθυμούν ότι αυτές είναι η γενέτειρά του. Γιατί αξία δεν έχει ο τόπος, όπου ο ποιητής γεννήθηκε, αξία έχει το πνεύμα του. Πατρίδα του Μελησιγενούς είναι το έργο του. Είναι η Ιλιάδα και το άσμα της Οδύσσειας.Η γενική πεποίθηση ότι ο Όμηρος γεννήθηκε στην Ιωνία -κι ας προβάλλουν αξιώσεις εκτός από τις επτά πόλεις η Αίγυπτος, η Ρώμη, η Φρυγία, η Κύπρος- και μάλιστα στο κεντρικό τμήμα της μικρασιατικής παραλίας, δηλαδή στην παράλια λωρίδα Σμύρνης - Ερυθρών, Φωκαίας ή στην απέναντι νήσο Χίο, φαίνεται να αποτελεί λογική εικασία. Η εικασία αυτή συνάγεται και από τα ίδια τα έπη, στα οποία η ιωνική κυρίως διάλεκτος επικρατεί με μικρή μόνο πρόσμειξη αιολισμών, οι οποίοι εμπεριέχονται και στην ιωνική διάλεκτο της Χίου. Αλλά και το όνομα του ποιητή των αιώνων Ομήρου, ιωνικό τύπο μαρτυρεί.
Ο Πίνδαρος, από τις αρχές του 5ου αιώνα, συνέδεσε για πρώτη φορά το όνομα του Μελησιγενούς Ομήρου με δύο πόλεις, τη Σμύρνη και τη Χίο. Τα ονόματα άλλων πόλεων, που αργότερα προστέθηκαν, μόνο ισχνά επιχειρήματα ή μύθους προβάλλουν, για να μπορέσουν να διεκδικήσουν την καταγωγή του ποιητή.
Οι Σμυρναίοι σεμνύνονται ότι στην πόλη τους γεννήθηκε ο Όμηρος χωρίς καθόλου να σταθούν στην καταγωγή των γονέων του και στον τρόπο της σύλληψής του. Αυτό μάλιστα υποστηρίζεται και γίνεται ισχυρότερο και από ομολογίες άλλων πόλεων, που προσπαθούν να παρουσιάσουν τον ποιητή και δικό τους. Άλλωστε, το ίδιο υποστηρίζει και η επιχώρια παράδοση, η οποία βασίζεται σε στοιχεία με καθαρά μυθικό χαρακτήρα.
Ήτο Σμυρναίος;
Σύμφωνα με τον μύθο, ο ποιητής δεν ήταν γιος του γραμματοδιδάσκαλου Φημίου, όπως ο των Κυμαίων μύθος παραδίδει, αλλά του ποταμίου θεού Μέλητα και της νύμφης Κρηθηίδας, η οποία έφτασε στη Σμύρνη ντροπιασμένη από τον αδελφό του πατέρα της Απελλή, τον Μαίονα, για να αποφύγει την κατακραυγή των δημοτών της πόλης τους, και προστατεύθηκε από τον Φήμιο. Εκεί, στις όχθες του ποταμού Μέλητα, γεννήθηκε ο ποιητής που πήρε το όνομα Μελησιγενής ή Μελησιγένης.Κατά τον Παυσανία (VII, 5, 2) οι Σμυρναίοι έδειχναν σπήλαιο "παρά τοις πλυνοίς (όχθες) του ποταμού Μέλητος", μέσα στο οποίο ο "αθανάτοις ίσος" Όμηρος έγραψε τα έπη του.
Κυριότερη όμως ένδειξη ότι γενέτειρα του Ομήρου είναι η Σμύρνη αποτελεί η ακριβής και λεπτομερής γνώση, με την οποία ο ποιητής περιγράφει τα μικρασιατικά παράλια, που σημαίνει ή ότι γεννήθηκε, ή ότι έζησε για πολύ καιρό εκεί. Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε να περιγράψει με τόση παραστατικότητα τις ρεματιές του Καΰστρου (Ιλιάδ. Β', 459-463), που δεν απέχουν πολύ από τη Σμύρνη, να περιγράψει τις χήνες ή τους γερανούς ή τους μακρυλαίμηδες κύκνους, με τους οποίους παραβάλλονται οι Αχαιοί και που ο ίδιος ο ποιητής διευκρινίζει, ότι οι όρνιθες αυτοί πετούν στον ασιατικό λειμώνα και γύρω από τα ρείθρα του Καΰστρου; Πώς αλλιώς θα μπορούσε να περιγράψει τα κύματα του Ικαρίου Πελάγους που συνταράσσει ο Εύρος (=σορόκος) και ο Νότος (Β', 145-146), τον Σιμόεντα και τον Σκάμανδρο που ρέουν νύχτα μέρα και με τα νερά τους κατακλύζουν την Τρωική πεδιάδα (Ε', 773-774), το Σίπυλον όρος με τα ερημικά φαράγγια του και τον ρύακα Αχελώο, που βρίσκονται κοντά στη Σμύρνη ή το πέτρινο άγαλμα της Νιόβης (Ω, 614-617), καθώς και τους βάρβαρους λαούς της Μ. Ασίας, ή τους Κάρες, τους Λέλεγες, τους Φρύγες και τους Πελασγούς που συνοικούσαν με τους Έλληνες;
Από τον Στράβωνα, ωστόσο, (ΧIV, 646) υπάρχει μια ακόμη μαρτυρία, που αφορά στη Σμύρνη, ότι εκεί οικοδομήθηκε Ομήρειον, όπου η εικόνα του ποιητή αποτέθηκε.
Περίεργο πάντως είναι, όπως και ο Στράβων παρατηρεί, ότι, μολονότι σε μερικούς συγγραφείς αναφέρεται ως πατρίδα του Μελησιγενούς η Σμύρνη, ο ίδιος ο ποιητής πουθενά ούτε μια φορά δεν την αναφέρει "Ούδ' αυτήν Σμύρναν λέγει". (Στράβων ΧΙΙ, 3, 27, σελ. 564).
Οι Χίοι, χωρίς να έχουν να παρατάξουν μύθο, όπως άλλες επίμαχες ελληνικές πόλεις, για να στηρίξουν ότι στο νησί τους γεννήθηκε ο Όμηρος, βασίζονται σε μαρτυρίες από την αρχαιότητα.
Μήπως Χιώτης;
